Kpss Koçluğu olarak İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ders notlarımızı paylaşmaya devam ediyoruz. Ders notları, kpss soruları vb bir çok dökümanı paylaşmaya devam edeceğiz.

YAZILI EDEBİYAT

ORHUN ABİDELERİ (ÖNEMLİ)

  • Göktürkler (Kutluklar) Dönemi’ne ait Türk tarihinin ilk milli yazılı kaynaklarıdır.
  • Orhun Irmağı kıyısında bulunmuştur. Bugün Moğolistan sınırlarındadır.
  • 1889’da ilk kez Rus tarihçi Yardintsev tarafından bulunan abideleri ilk kez 1893’te Danimarkalı Wilhelm Thomsen çözmüştür.
  • Yazıtlar; Tonyukuk(725), Kültigin(732) ve Bilge Kağan(735) adına dikilmiştir.
  • Kültigin ve Bilge Kağan anıtları ölümlerinden sonra, Tonyukuk anıtı ise bizzat Tonyukuk tarafından dikilmiştir. Bu nedenle Türklerde ilk yazar ve tarihçi Tonyukuk’tur. Tonyukuk, Apatarkan lakaplıdır.
  • Abidelerde sık yer alan Ey Türk Begleri ifadesi ilk nutuk özelliği taşımaktadır.
  • İlk Türkçe metinler olan bu eserlerde millet bilinci aşılanmıştır.
  • Bazı kısımları Çince olan abidelerde; Çin hilelerine, Türk liderlerinin yanlış tutumuna, Çin hakimiyetine girme nedenlerine değinilmiştir.
  • Nasihatname özelliği taşır. İlk siyasetnamedir.
  • Runik yazı çeşidi ile yazılmıştır.
  • Türkiye’de bu abidelerle ilgili ilk çalışmaları Necip Asım yapmıştır.
  • Moğolların tarihini yazan İranlı Tarihçi Cüveyni, XIII. Yüzyılda bu kitabelerden bahsetmiştir.
  • Abidelerde ilk tespit edilen kelime Tengri(Tanrı) olmuştur.

 

BUGUT YAZITI (kpss soruları)

  • Göktürklere ait en eski yazıttır. Tarihi olayların anlatıldığı biyografik ve didaktik eserdir.

KARABALASAGUN YAZITI:

  • Uygurlardan kalan yazıtlar IX. Yüzyıla aittir.
  • 1896’da okunan yazıtlarda Türkçe, Soğdça ve Çince yazılar bulunmuştur.
  • Uygurların Manihaizm’e geçişi anlatılmıştır.

 

SEYREY YAZITI

  • Uygurlara aittir. Bögü Kağan’ın Çin’de çıkan isyanları bastırmak için Çin İmparatorunun isteği ile buraya yaptığı seferi anlatır. Soğdça ve Türkçe’dir.

MOYEN ÇUR KİTABESİ (SİNE UŞU YAZITLARI)

  • Uygurlara ait kitabe VIII. Yüzyıla aittir.
  • 1818’DE Ramstedt tarafından yayımlanmıştır.
  • Eser Göktürk harfleri ile yazılmıştır.

PRENS KALYANAMKARA ve PAPAMKARA HİKAYESİ: İyi düşünceli ile kötü düşünceli şehzadeyi anlatan bu yapıt Uygurlarıdır.

ALTIN YARUK: Altın Işık anlamına geleni Budizm ile ilgili bilgiler içeren Uygurca çevirili eserdir.

SEKİZ YÜKMEK: Uygurlar dönemine ait bu eserde Buda öğretilerine yer verilmiştir.

IRG BİTİG: IX. Yüzyıla ait falcılık kitabıdır. Uygurlara ait eserde Orhun alfabesi kullanılmıştır.

YENİSEY YAZITLARI: Kırgızlara ait mezar taşlarıdır. Türk tarihinin en eski kitabesidir.

MADARA KAYA KİTABESİ: Tuna Bulgarlarına aittir.

 

NOTLAR: (kpss soruları)

  • Türk tarihinin bilinen ilk şairi Aprin Çor Tigin’dir.
  • Türk edebiyatında ilk tiyatro örneği Maitrsimit’tir.
  • Türklerde şairlere Kam, Ozan gibi isimler verilmiştir.
  • Suci Yazıtı’nın Kırgızlara ait ait olduğu düşünülmektedir.
  • Şehname’de İskit-İran(Turan-Pers) mücadelerine yer verilmiştir.
  • İgor Destanı’nda Rus-Kuman ilişkileri konu edilmiştir.
  • Nibelüngen Destanı’nda Alman-Hun ilişkileri yer almıştır.

 

TARYAT(TERKİT) YAZITI: Uygur hükümdarı Boyan Çur tarafından 753’te diktirilmiştir. Göktürk ve Uygur tarihi anlatılır.

ULAAN GOM YAZITI: Uygurlara aittir. Metnin tamımı Soğd alfabesiyle yazılmıştır.

 

 

 

ALFABE (kpss soruları)

Orhun(Orhon): İlk milli alfabedir. 38 harften oluşur. Sağdan sola yazılır. Runik özelliktedir.

Uygur: Soğd alfabesi temel alınarak hazırlanmıştır. 14 harften oluşur. İkinci milli alfabedir.

Soğd: Uygurlarda ticarete bağlı etkileşimle kullanıldı.

İbrani: Hazar Türkleri kullandı.

Kiril: Ruslarla etkileşimde olan Türkler kullandı.

Latin: Günümüzde hala devam etmektedir.

Arap: İslam’a geçişle kullanımı başladı.

 

 

SANAT

  • Göçebe yaşamın etkisiyle sanat uğraşıları taşınabilir malzeme üzerine işlenmiştir. Kalıcı sanat eserleri ilk kez Uygurlar ile ortaya çıkmıştır.
  • İlk Türk topluluğu olan İskitlerden itibaren Hayvan Üslubu oluşmuştur.
  • Hayvan figürleri dışında çiçek ve bitki motifleri de kullanılmıştır.

DOKUMACILIK (kpss soruları)

  • Dünya’nın ilk halısı olan ve Pazırık Kurganı’nda bulunan Pazırık Halısı(Hun Keçe Yaygısı) Hunlardan günümüze kalan en önemli eserdir. Bu eser Rusya’da Ermitaj Müzesi’ndedir.

RESİM

  • Uygur ile beraber resim sanatı, yapı duvarlarında işlenmiştir. (Fresko) Ayrıca kitapların süslenmesi için Minyatür kullanılmıştır.
  • İlk minyatür örnekleri Uygurlarda görülmüştür.
  • Türklerde ressamlara Bedizci adı verilmiştir.

MADENCİLİK (ÖNEMLİ)

  • Eski Türkler tarihin en iyi demir-çelik işletmecileridir. Hatta demircilik milli sanat olarak kabul edilmiştir.
  • Altay Türklerinin demircilik şöhretleri yakın zamana kadar sürmüştür. Ruslar XVII. Yüzyılda burayı işgal ettiklerinde bölgeye Demirciler Aladağı adını vermişlerdir.
  • Essik Kurganı’nda bulunan Altın Elbiseli Adam Zırhı önemli Türk maden işletmeciliği ürünüdür. Bu eser İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde bir ay sergilendi.
  • Orta Macaristan’da ele geçirilen Miklos Hazinesi, Peçenekelere aittir. Ayrıca Rusya’da bulunan Perescepine Hazinesi’ninde Peçeneklere ait olduğu sanılır.
  • Dünyanın ilk halısı kabul edilen Pazırık Halısı, Hunlara aittir.
  • Altın Elbiseli Adam Zırhı bugünkü Kazakistan’da bulunmuştur.

MÜZİK

  • Sivil ve askeri bandolar, müzik uğraşının önemli görüldüğüne birer kanıttır.
  • Milli saz olan Kopuz dışında Pili, Kithora da önemli Türk sazlarındandır.

Küg: Melodi             İr: Beste                 Kopuz: Milli Çalgı           Çevgan: Müzik aleti

Kithora: Türk Kanunu           

 

ÇİNİ:

  • Türk tarihinde ilk örneklerine Uygurlarda rastlanmıştır.

MİMARİ

  • Göktürklerde devam eden anıt mezar geleneği, Uygurların yerleşik yaşama geçmesi ile kubbeli hale gelmiştir. Kubbenin esin kaynağı çadırdır.
  • Ayrıca Uygurlar Stupa(Ediz Ev) denen kubbeli tapınaklarda duvar ile kubbe arasında bağlantıyı sağlamak için üçgenler kullanmıştır. Bu tarz daha sonraki dönemlerde Türk Üçgeni olarak adlandırılmıştır.
  • Uygurlar mabet duvarlarını yoğun bir fresko tekniği ile yapmış ve dini anlamı olan resimlerler bezendiği için Bezeklik adını almıştır.

HEYKEL

  • Türklerde heykel sanatının ilk örnekleri İskitlerde başlayan Balbal taşlarıdır.
  • Göktürklerden kalan Kültigin Başı Heykeli önemli bir eser olmuştur.
  • Uygurlarda heykelciliğin gelişmesinde en önemli husus inanç sistemi olmuştur.
  • Uygurlardan günümüze Diz Çökmüş Adam, Atbaşı heykelleri kalmıştır.

BİLİM VE EĞİTİM (ÖNEMLİ)

  • Eski Türklerde bilime önem verildiğinin en önemli kanıtı Keneş/Kengeş denilen meclislerin varlığıdır. Keneşçi ve Tayanç adı verilen bilirkişilerin olduğu bu kurullar danışmanlık görevi de üstlenmiştir.
  • Astronomi ve sayı bilgisi sayesinde 12 Hayvanlı Takvim yapılmıştır. Her yıla bir hayvan adı verilen bu takvimde Yakutlar her yıla bir Tanrı adı vermiştir.
  • Türkler, Ay ve Güneş’in hareketlerini izlemişler, Merkür(Akşam Yıldızı) ve Venüs(Sabah Yıldızı) gezegenlerinin varlığını saptayarak bunlarla yön tayin etmişlerdir.
  • Uygurlarda çiçek hastalığına karşı ilk çalışmalar yapılmış, akupunktur tedavisi uygulanmış ve Otacı denilen hekimler sayesinde eczacılık gelişmiştir.
  • Türklerde eğitim aileden başlamıştır. Hedef olarak Alp İnsan(Cesur ve Bilgili) yetiştirilmesi belirlenmiştir.
  • Uygurlar Çin’den öğrendikleri kağıt ve matbaa sayesinde kitaplar yazmışlar ve Türk tarihinin ilk kütüphanelerini kurmuşlardır.
  • Türklerde yaygın eğitim ilk kez Asya Hunları’nda başlamıştır.
  • Uygurlar ilk örgün kurumlarını oluşturmuşlardır.

 

TÜRKLERİN TARİHTE KULLANDIĞI TAKVİMLER (kpss soruları)

12 HAYVANLI TAKVİM: Daha çok İslamiyet’ten önce Türk toplulukları tarafından kullanılan güneş takvimidir. Her yıla bir hayvan adı verilmiştir. 12 yılda bir takvim, başa dönmektedir. Çin ve Moğollar kullanıyor. Güneş esaslı takvimdir.

HİCRİ TAKVİM: Türk-İslam devletlerinde kullanılan Ay takvimidir. Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçünü başlangıç alır.

CELALİ TAKVİMİ: Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah Döneminde hazırlanan Güneş takvimidir. Hicri takvimin yanında mali hesapları düzenlemek için kullanılmıştır.

RUMİ TAKVİM: Osmanlı devletinde ekonomik amaçlı olarak Güneş yılına göre hazırlanan takvimidir.

MİLADİ TAKVİM: 1 0cak 1926’dan itibaren ülkemizde kullanılmaya başlanan ve günümüzde de kullanılan Güneş takvimidir.

 

NOT: İLK TÜRK DEVLETLERİNDE BAĞIMSIZLIK ALAMETİ OLAN VE BAYRAK YERİNE KULLANILAN SEMBOL TUĞ’DUR. (ÖNEMLİ)

 

 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi 3. kısıma buradan ulaşabilirsiniz.

 

‘’TEMBELLİĞİ ÖZGÜRLÜĞÜNE TERCİH EDİYORSAN, HAK ETTİĞİNİ ALACAKSIN! ‘’

Anasayfaya gitmek için tıklayınız